موضوع: درس‌گفتار نقد کتاب معارف الهیه – تألیف مرحوم حاج شیخ محمود حلبی
🎙 استاد: حاج شیخ محمدحسن وکیلی
زمان: چهارشنبه‌ها، ساعت ۱۵
مکان: مشهد مقدس، بازارچه سراب (امام‌خمینی ۱۴)، جنب مسجد حمزه، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، سالن علامه طباطبائی (ویژه برادران)
خلاصه و نکات جلسات
جلسه هفدهم :
- آشنایی سطحی با مباحث فلسفی یکی از نقاط ضعف مورد اشاره در تحلیل‌های آقای حلبی است که باعث شده است تکرار عبارات بدون تحلیل مفهومی دقیق صورت گیرد و در نتیجه، برخی برداشت‌ها فاقد انسجام استدلالی لازم باشند.
- تقسیم اصول عقاید به پنج اصل توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد دارای منشأ آموزشی تاریخی است و بر اساس محتوای ارائه‌شده، چنین ساختاری در آیات قرآن یا روایات اهل بیت به‌صورت مستقیم و صریح یافت نمی‌شود.
- در نگاه انتقادی به دیدگاه‌های فلسفی درباره اختیار، تحلیل افعال انسانی به جبر تأویل شده است زیرا طبق آن دیدگاه، افعال انسان ریشه در علل بیرونی دارند و انسان صرفاً در ظاهر مختار است، در حالی که اختیار او در عمل تابع ضرورتی از پیش‌تعیین‌شده تلقی می‌شود.
- در تبیین عرفانی از افعال انسان، مفهوم “عین ثابت” نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و بر اساس محتوای بیان‌شده، این دیدگاه افعال انسان را بازتابی از حقیقت وجودی او می‌داند که نتیجه آن حذف مسئولیت اخلاقی و تفسیر خاصی از مفاهیمی چون عذاب است.
- اتکا به وجدان برای اثبات استقلال اراده انسان مورد نقد قرار گرفته است زیرا بر اساس متن، وجدان تنها به حالات درونی دسترسی دارد و نمی‌تواند درباره وجود یا عدم وجود علت‌های بیرونی در فرآیند اراده، داوری قطعی ارائه دهد.
جلسه هجدهم :
در این جلسه، استاد وکیلی به نقد دیدگاه مرحوم آقای حلبی درباره “جبر و اختیار” در مباحث الهی می‌پردازد. تمرکز بحث بر ادراک وجدانی آزادی انسان است و اینکه این ادراک قابل اتکا نیست. استاد با استناد به فلسفه، عرفان و روایات، دیدگاه جبر فلسفی را تقویت کرده و بر نفی استقلال انسان در افعال تأکید دارد.
ادعای وجدان به آزادی انسان در افعال قابل اثبات فلسفی نیست و آنچه انسان احساس می‌کند، قبل از تصمیم قطعی است، نه اثبات استقلال اراده.
-
استقلال در اراده از دیدگاه فلسفی ممکن نیست، زیرا هر اراده‌ای مسبوق به عوامل درونی و بیرونی است و نمی‌توان آن را کاملاً آزاد دانست.
-
استناد به روایات شرعی برای اثبات اختیار کامل ناتمام است، زیرا امر و نهی شرعی می‌تواند به مقدمات اختیاری افعال تعلق گیرد، نه لزوماً به خود اراده.
-
اشتباه در معنای “وجدان” و استفاده نادقیق از آن، باعث شده برخی مفاهیم بدیهی و فلسفی با هم خلط شوند و برداشت نادرست از بداهت اختیار به وجود آید.
-
جبر و اختیار بیشتر مسئله‌ای تربیتی و نفسانی است تا فلسفی، و پذیرش جبر با تهذیب نفس و فروتنی در برابر حقیقت سازگارتر است.
